Elke schrijver weet het: je hebt een plot nodig. Geen plot, geen boek. En voor een goed boek heb je ook nog een plotwending, of liever zelfs meerdere plottwisten, nodig. Je plot is het plan, de structuur van je verhaal, met alle intriges, plottwist(en) en subplots binnen je verhaal. Het is je weefgetouw waarmee je de vertelling van je verhaal of boek weeft.
Je plotwending
Een plotwending is een techniek waarmee je een radicale verandering in de richting, of verwachte uitkomst van je plot aangeeft. Als je het aan het einde van je verhaal laat gebeuren, noemen we het ook wel een plottwist, of verrassend einde. Een plottwist of plotwending is belangrijke ammunitie als je zelf een boek wilt schrijven.
Plotpunt 1
Bij een plotwending, of plottwist, verander je een verhaal ineens radicaal van richting. Dat kan pas nadat je een plotpunt in je verhaal hebt geïntroduceerd. Of zelfs meerdere plotpunten. Je eerste plotpunt noemen we het “Opruiend Incident”. In het Engels heet het “Inciting Incident”. Wij vinden “Opruiend Incident” beter en mooier.
Je “Opruiend Incident” is de eerste belangrijke gebeurtenis dat je verhaal in gang zet. In een politieroman of moordmysterie is het bijvoorbeeld de moord. Geen moord, geen verhaal. Zo simpel is dat. Er is een moord gepleegd en iemand moet de dader pakken. Jessica Fletcher, Kuifje of John Barnaby. In Star Wars gaat Luke Skywalker op reis na de moord op zijn ouders. Plotpunt 1 heeft een grote impact op je hoofdpersonage: zijn simpele leven wordt op zijn kop gezet door een onverwacht avontuur.
Plotpunt 1 is vaak ergens in het begin van je verhaal. Soms is het de allereerste gebeurtenis, maar dat hoeft niet. Je kunt je verhaal ook beginnen met scènes die de spanning opbouwen naar plotpunt 1. Je kunt ook context scheppen, het leven van Luke Skywalker belichten, waardoor de impact van plotpunt 1 beter te begrijpen is.
Meestal laat je een “Opruiend Incident” vroeg in je verhaal zien omdat de belangrijkste functie het aansturen en mogelijk maken van de gebeurtenissen in je verhaal is. Na je “Opruiend Incident” weet je lezer waar je verhaal over gaat, kennen ze het Centrale Conflict, en hoe het dagelijks leven van een van je hoofdpersonages overhoop wordt gegooid.
Voorbeelden van plotpunten
Zodra Frodo uit Lord of the Rings de ring krijgt, begint zijn missie en ontdek je het belangrijkste obstakel: de verslaving en gevaren van de ring. Harry Potter ontdekt dat hij een tovenaar is, waardoor hij kan ontsnappen aan zijn vreselijke oom en tante. Alice valt in een konijnenhol en ontdekt Wonderland.
Hoe een personage reageert, schept een beeld van zijn of haar persoonlijkheid. Vaak volgt ook een omwenteling: tot nu toe waren ze passief, nu worden ze actief.
Neem Luke Skywalker. Hij is een simpele boerenknecht op de boerderij van zijn oom. Nadat “The Empire” zijn familie heeft uitgemoord, ontwikkelt hij zich met horten en stoter tot een Jedi ridder.
Het verhaal van Luke is een mooi plotvoorbeeld. Lisbeth Salander is ook een mooi plotvoorbeeld. Ze begint als nerd in de Millennium Trilogie in een bijrol, maar Salander krijgt uiteindelijk de hoofdrol, zeker in het tweede en derde boek.
Plotwending
Tot zover het “Opruiend Incident” of plotpunt 1. Bij een plotwending gaat je verhaal plotsklaps een hele andere kant op dan je lezer verwacht. In een goede plotwending zorg je als schrijver voor balans tussen een voor de hand liggende plottwist en een twist die je lezers zo rauw op het dak valt ze in de war raken.
Je lezer mag een plottwist nooit zelf kunnen bedenken
Schrijf op hoe je hoofdpersonage in de (of een) climax van je verhaal problemen kan overwinnen. Smijt ze allemaal weg. Probeer er dan nog meer te verzinnen en kwak ook die weg. Je hebt alles wat voor de hand ligt overboord gegooid, dus kun je nu op zoek naar een verrassende plottwist.
Je wilt dat geen enkele lezer je plotwending ziet aankomen, maar ook dat elke lezer tot in z’n botten voelt dat het helemaal klopt.
Verstop hints naar plotwendingen
Vraag jezelf continu af wat je lezers willen en hopen dat er gaat gebeuren. Doe vervolgens compleet iets anders. Natuurlijk moet na je plottwist je verhaal van voor tot achter blijven kloppen.
Naast misleidende hints kun je ook echte aanwijzingen geven richting de plotwending. Verstop je hints in spannende scènes of discussies waarin het over iets compleet anders gaat. Oplettende lezers hebben het soms door. De meeste lezers hebben hun aandacht bij andere zaken in je verhaal en zien later pas de verbanden.
Hou je verhaal onder spanning bij een plottwist
De lezer mag zich nooit bedonderd voelen bij een plottwist. Dit gebeurt bijvoorbeeld als je ineens schrijft dat het allemaal een droom was, een Deus ex Machina introduceert. Soaps zijn hier berucht om, zoals Dallas bij de terugkeer van Patrick Duffy als Bobby Ewing. Het is ook geen echte plottwist, want je laat de spanning uit je verhaal spuiten.
Respecteer de ruimte die je lezers nodig hebben om het einde te raden. Zorg ervoor dat ze dat kunnen. Lezers voelen zich belazerd als ze uit het niets een plotwending voorgeschoteld krijgen.
Programmeer de reacties op plotwendingen
Lezers kunnen op drie manieren reageren op plottwisten. Ze hebben allemaal een opbouw nodig en die kunnen van elkaar verschillen.
Laat ze één wereld zien, tot de plottwist
Stuur lezers tot je plottwist richting één mogelijke oplossing. Geef ze alle reden om te geloven dat dit de enige mogelijke oplossing is. Hoe geloofwaardiger de wereld is die jij voor ze hebt geschapen, des te verrassender de openbaring en hoe langer hij blijft hangen.
De verwarrende plotwending
Hou je lezers in verwarring tot aan de plotwending. Zorg ervoor dat ze geen idee (kunnen) hebben welke kant je verhaal op kan. Zorg voor onzekerheden en allerlei mogelijke uitkomsten. Na je plotwending moet je er voor zorgen dat je lezers bedenken dat het eigenlijk de enige logische uitkomst is.
Het stiekeme plotpunt
Je personages bereiken tijdens de climax(en) in je verhaal de toppunten van hun kunnen. Lezers vermoeden dit al, maar je personage(s) blijken erg sterk, snugger of gewiekst te zijn. Soms hebben ze speciale gaven waarmee ze zich uit hachelijke situaties redden. Het hoeft niet om superkrachten of zo te gaan. De kracht kan ook zitten in creatief denken, misleiding, of omdenken.
Zorg ervoor dat je het eerder hebt laten doorschemeren zodat zo’n gave logisch is voor de lezer en niet uit de lucht komt vallen.
5 gratis tips voor het schrijven van een plotwending
Als je tijdens het schrijven precies weet wat een logische volgende stap is in je verhaal, weet je lezer het ook. Met een goede plotwending bouw je een sterk verhaal met een stevige structuur. Een plotwending knoopt losse eindjes in je verhaal aan elkaar.
Makkelijke plottwisten zijn willekeurig. Daarmee geef je je verhaal een andere wending zonder rekening te houden met de verbinding die je met je lezer hebt gelegd. Zo’n plottwist kan een schok zijn voor de lezer, maar het kan ook betekenen dat je bij het karakter van je personage blijft. Plottwisten zijn voor je lezers onverwacht, maar kunnen voor personages logisch zijn.
1. De spontane plottwist
Bestudeer de kritieke kruispunten in de basis van je plot of plotpunten en wat lezers op die kruispunten verwachten. Probeer dan te bedenken hoe je de lezer meer kunt geven dan waar ze op hoopten. Plan je plottwisten, maar sta open voor plotwendingen die ineens oppoppen. De meeste schrijvers vinden het zeer bevredigend als ze zichzelf verrassen met een nieuw, spontaan plotpunt. Ze weten onbewust dat alles wat ze al geschreven hebben, de fundering is onder hun plot.
2. Breng personages in de problemen
Bedenk wat je personages wensen, wat ze bedenken over gebeurtenissen en wat ze nodig hebben. Verzin vervolgens hoe je personages in verwarring kunt brengen, hun hoop om zeep kunt helpen en hun verlangens kunt boycotten zonder al te ver van je verhaal af te wijken.
3. Ga terug naar het begin
Een plotwending ontwikkelt zich vaak richting een climax. Probeer eerder in je verhaal iets onverwachts te laten gebeuren. Of gebruik een miniclimax. In de beste boeken krijgen lezers een schok als ze beseffen: oh, dát is wat dit of dat betekende. Je lezers hebben er op een dieper, onbewuster niveau op zitten wachten.
4. Bepaal je doelen voor een plotwending
Welke plotwending ga je voor? Er zit verschil in plotwendingen. Een plotwending moet passen bij je genre en het soort verhaal dat je schrijft. Beslis vooraf welke reactie je wilt van je lezers. Is het verbaasd zijn, kwaadheid, verrassing enzovoorts. Zodra je weet of je een vloek, zucht, lach, grinnik, traan of schreeuw wilt, kun je een betere plottwist schrijven. Een van de mooiste plottwisten zit wat mij betreft in The Shawshank Redemption.
5. Overdrijf niet
Schrijvers vliegen nog wel eens uit de bocht met hun plotwendingen. Er zit een groot verschil tussen speelse verhalen en een complex verhaal met te veel plotwendingen. Beperkt het. Plottwisten moeten je verhaal vooruit helpen. Ze moeten leesplezier van je lezer dienen. Dan helpt het als iemand anders naar je verhaal kijkt. Een collega schrijver of redacteur uit schrijven.community bijvoorbeeld.
Schrijfoefening
Je hebt nu verschillende aanwijzingen voor goede plotvoorbeelden. Het beste advies is: zoek schrijfoefeningen die met plot te maken hebben. Zoals alles wat met schrijven te maken heeft, oefenen, oefenen, oefenen. Goede plotvoorbeelden zijn nooit ver weg en alleen door via schrijfoefeningen met plotten bezig te zijn, kneed je je brein om soepeltjes te leren plotten.
