Bij Wryter hebben we een Masterclass Schrijven ontwikkeld. In de Masterclass kom je er in 12 weken achter hoe je van begin tot eind een boek schrijft. We doen dat volgens de methode van de Reis van de Held.
Deze beproefde methode van de Amerikaanse literatuurwetenschapper Joseph Campbell is de basis van geweldige verhalen. Van Star Wars tot Notting Hill en van de Millennium Trilogie tot The Hobbit.
Doe je mee? De Selectiedrempel is het begin van Fase 2 van de Reis van de Held. We noemen het wel eens het Bloedsaaie Midden want hier haken veel schrijvers af. Meestal omdat ze de draad van hun verhaal kwijt zijn door gebrek aan structuur.
In de Selectiedrempel dwing je de Held te kiezen. Je test zijn bereidwilligheid om de Reis te aanvaarden. Het is een Alles-Of-Niets moment voor je Held.
Associëren
Mocht je vastlopen in je boek, dan raad ik je aan te gaan associëren. Het is een goede en leuke manier om je schrijfspier te masseren. Ik deel een paar oefeningen met je.
Woord Van De Dag
Via Vandale.nl is er elke dag een Woord van de Dag. Zeker als je het een rotwoord vindt, moet je er eens goed voor gaan zitten. Wat te denken van woorden als “luchtmuur” of “snelheidsbeperkingsbordenwisselweekend”?
Schrijf snel op wat het woord voor jou betekent. Wat roept het op? Welke associaties heb je met het woord? Wat voor gevoel? Neem minimaal 10 minuten de tijd om je associaties op te schrijven. Net als bij een brainstorm komen de leukste pas als laatste.
Je kunt ook je eigen bron van associaties nemen. De hoofdpagina van de krant, of een reclamefolder of zo.
Je Associatielijst
Bedenk nu wat je er mee wilt doen. Leiden je associaties je naar het schrijven van een verhaal? Het maken van een gedicht? Welke kun je goed gebruiken, welke zitten je in de weg?
Oefen in het gebruik van lastige associaties. Technische bijvoorbeeld, of associaties die een emotionele of vervelende lading hebben. Associaties op je lijst met een dubbele bodem zijn ook leuk.
Verwerk woorden van je associatielijst in je tekst, juist als het lastig is. Bewaar ze in elk geval altijd. Ze zijn nooit mislukt, want je hebt er altijd iets van geleerd. Gooi nooit een schrijfsel weg. Wie weet komt het ooit nog eens van pas.
Associaties verbinden
Een rijtje associaties begint altijd ergens. Een herinnering aan een film of aan muziek. Je denkt terug aan een persoon, of een geur. Je ruikt de stront op het boerenland, of de rozenolie van je moeder. Tijd voor een oefening associaties verbinden.
Zet je geest in z’n vrij en begin met associëren. Verbind je associaties met elkaar, maar hou die verbindingen zo kaal mogelijk. Als je gaat associëren en verbinden is dat echt nodig als je de tekst aan een ander wil voorleggen. Als jij lekker vol gas gaat associëren, kan die ander er misschien geen touw aan vastknopen.
Associeer van essay naar rap
Ik vind het allerleukste om een verhaal te schrijven. Kort of lang, dat maakt me niet zoveel uit. Als je gaat associëren, is het handig om jezelf zo open te stellen dat je open staat voor alle genres. Associeer rustig van essay naar rap, zal ik maar zeggen.
Schrijf en kijk waar je tijdens het associëren heen drijft. Misschien kom je wel uit op een gedicht, of verbindt je drie woorden aan elkaar tot een verhaal van 20.000 woorden. Het is mij wel eens gebeurd. Deel in de speciale Masterclass Groep waar je heen gedreven bent.
Bouw je verhaal logisch op
Saaie verhalen met een kop, een staart en een droevig middenstuk zijn er genoeg. Bouw je verhaal logisch op, anders sla je de plank mis.
Een woordenbrij die je als een lawine overvalt is niet leuk. Dat kan elke lezer je vertellen. Een verhaal moet te begrijpen zijn. Ook als je de bouwstenen van je tekst bij elkaar hebt geassocieerd, kun je de tekst logisch opbouwen. Ik vermoed zelfs dat er extra creatieve spieren in actie komen.
Vanuit meerdere perspectieven schrijven
Als een boek meer dan één verteller nodig heeft, is het (in het begin) spannend. In zekere zin is het starten met een nieuw boek als het duiken in een nieuwe relatie. In de Masterclass praten Marlen en Edwin over het belang van perspectief en hoe belangrijk die keuze is.
Een potentiële misbruikrelatie met een tijd vretende narcist die van je eist dat je elk moment van de dag door hem of haar geobsedeerd bent. Ik deel 5 tips met je over het schrijven vanuit meerdere perspectieven.
Bepaal je primaire vertelstandpunt
Zelfs als je maar een paar vertellers hebt, zal een van hen waarschijnlijk het thema van je boek dragen en als de dominante verteller dienen.
Als je niet zeker weet wie je hoofdverteller verteller moet zijn, overweeg dan het volgende houvast voor je boek: “Persoon X moet Y doen of er zal iets slechts gebeuren.” Soms helpt het als je personage in deze zinsnede staat om te bepalen wie het centrale conflict in het verhaal draagt.
Ik heb van veel mensen gehoord dat het een lezer helpt zich te oriënteren in een boek met meerdere vertelperspectieven als de hoofdverteller als eerste gaat en Hoofdstuk 1 krijgt.
Maak onderscheid tussen de stemmen van je personages
Zoek eerst uit of je de vertelperspectieven wilt onderscheiden door de ene Eerste Persoon en de andere(n) derde persoon te maken. Of de ene verleden tijd en de andere tegenwoordige tijd. De ene Beperkt en de andere(n) Alwetend te maken, et cetera.
Switchen tussen Beperkt en Alwetend in de derde persoon is een hoge kunstvorm. Ik ben dol op iedereen die het voor elkaar krijgt, want makkelijk is het niet.
Bekijk vervolgens je personages. Als je een muzikaal personage hebt, zijn ze waarschijnlijk behoorlijk auditief. Hun beschrijvingen zullen zowel geluiden als beelden bevatten.
Als je jonge personages hebt zijn hun interne culturele referenties, vergelijkingen en jargon anders dan die van oudere personages. Als een personage een dokter is, kan hij/zij fysieke aspecten van de mensen om hen heen meer opmerken dan bijvoorbeeld een glasblazer.
Ik raad je aan een lijst met uitspraken en zinnen samen te stellen die elk personage gebruikt. Overweeg om de denkstijl van elk personage te laten verschillen. Een persoon kan poëtischer zijn, met langere zinnen met meer zinsneden.
Een ander personage is misschien directer en vertelt het precies zoals het is, zonder verfraaiing. Hoe meer werk je hier doet, hoe authentieker elk van deze stemmen zal lezen.
Als je met veel perspectieven werkt…
Sommige verhalen moeten vanuit verschillende perspectieven worden verteld. In dat geval heb je al bepaald wie je hoofdrolspeler is. Nu probeer je erachter te komen hoe je alle andere perspectieven in het verhaal kunt passen.
Mijn strategie is als volgt: Ik beschouw het vertelperspectief van de hoofdpersoon als het primaire perspectief en alle andere als secundair. Vervolgens stel ik een lijst met plotpunten samen. Daaraan voeg ik vertellers toe op basis van wie de beste verteller is voor dat stuk van het verhaal.
Plannen en plotten voor meerdere vertelperspectieven
Hoe weet je nou welk personage welk deel van het verhaal moet vertellen? Ik zou zelf de grootste en/of belangrijkste verhaallijnen aan je protagonist geven. Als het hart van je boek bij je held vandaan drijft richting een ander personage, zou je de vraag kunnen stellen: Waarom dat personage niet de held maken?
Andere zaken die ik zou willen voorstelen als je voor het vertelperspectief van je hoofdpersoon kiest: Grote relationele oprispingen. Geen plotwendingen, tenzij je met de plottwist iets laat zien dat spanning toevoegt aan je boek als het voor de hoofdrolspeler verborgen blijft. Thematische zaken en momenten die bijdragen aan karakterontwikkeling als je ze aan de Held geeft.
Als je meerdere vertelperspectieven hebt die even zwaar wegen, beveel ik aan dat belangrijke momenten in je verhaal, zoals het Opruiend Incident en het Bloedsaaie Midden, in beide perspectieven plaatsvinden. Je zou de twee vertellers in dezelfde scène kunnen zetten. Of, als ze parallelle vertellingen dragen kunnen ze elk afzonderlijk belangrijke plotpunten ervaren.
Het is belangrijk dat alle personages die je als vertelperspectief gebruikt een volledig plot doorlopen. De personages moeten in elk geval goed zijn ontwikkeld. Door iemand het perspectief te geven, geef je aan dat ze cruciaal zijn voor de ervaring van de lezer.
In de Masterclass Schrijven 2.0 vind je een complete module over het kiezen van het juiste perspectief.
Soms is het misschien niet nodig
Ik schreef een boek dat begon met meerdere vertelperspectieven en eindigde in een project met één verteller. Soms, nadat je een minuut met de synopsis hebt gezeten, kun je je realiseren dat het overbodig is om in het hoofd van een van je personages te zitten om dit verhaal volledig te ervaren.
Hoewel het moeilijk is om de structuur van een schrijfproject te heroverwegen als je er eenmaal verliefd op bent, is het, net als in relaties, belangrijk om in die vroege fasen open te staan voor alle mogelijkheden. Lezers kunnen zich gaan vervelen of vervreemd raken door extra vertelperspectieven.
Als je vanuit meerdere invalshoeken hebt geschreven en tips hebt om toe te voegen, hoor ik graag van je.
Meerdere tijdlijnen schrijven vanuit meerdere perspectieven
Ik hou ervan om in meerdere tijdlijnen en vanuit meerdere standpunten te schrijven. Ik denk dat het iets te maken heeft met mijn concentratiecurve als auteur. Ik ben er snel flauw van om te lang in het hoofd van een bepaald personage, of in een bepaalde tijd en plaats, te zijn. Ik moet er tussenuit en anders schrijven om het fris te laten voelen.
Volg je tijdlijnen visueel
Ik moet mijn tijdlijnen naast elkaar zien, zodat ik kan bijhouden wat er in elk hoofdstuk gebeurt, maar ook zodat ik kruisverbanden kan plannen en reacties kan ontdekken. Ik houd mijn tijdlijnen bij met behulp van een spreadsheet.
Ik weet dat veel auteurs gekleurde notitiekaarten gebruiken met hetzelfde effect. Het maakt niet uit welk systeem je gebruikt. Het gaat erom dat je een visuele weergave maakt van wat de lezers ervaren, of leren, in elke tijdlijn terwijl ze het boek lezen in de hoofdstukvolgorde die jij ontworpen hebt.
Plan kruisverbanden en tegenstrijdigheden
Ik denk dat een deel van het plezier van het lezen van een boek in meerdere tijdlijnen, is zien hoe de auteur de tijdlijnen heeft bedacht. Hoe ze elkaar kruisen, met elkaar in lijn komen, of juist tegenspreken.
Ik denk dat het verstandig is om vooraf na te denken over de structuur van je tijdlijnen. Zijn er momenten, bijvoorbeeld bij de climax, waar je iets spannends wilt laten gebeuren in de ene tijdlijn en iets even opwindends in de andere? Dan kun je ervoor zorgen dat de lezer die secties achterelkaar kan lezen.
Of wil je dat je boek zo in de pas loopt dat de spannende momenten in de tijdlijn uit elkaar liggen? Dan kan de lezer in en uit climaxmomenten dobberen. Als je geen planner bent, kan het plannen van intersecties en het met elkaar in lijn brengen tijdens het schrijven of het herschrijven komen.
Laat je verrassen door de emotionele beleving
Laat ik je hier een voorbeeld van schetsen. Twee personages hebben 5 jaar verkering gehad. Nadat het ene personage om het leven is gekomen bij een auto-ongeluk, bezoekt het andere personage het strandhuis waar ze voor het eerst gekust hebben.
In een latere scène, in de tijdlijn bijvoorbeeld een maand voor het ongeluk, blijkt dat het andere personage datzelfde strandhuis heeft bezocht, direct na het beëindigen van de relatie.
Deze scènes werken als de toegift van een cabaretier. De lezer ervaart nieuw plezier door een soortgelijke ervaring, maar op een nieuwe manier en met hopelijk een nieuwe inkijk in het karakter van de personages. Of je nu een planner bent of niet, ik moedig je aan om open te staan voor verrassende emotionele belevingen.
Opnieuw schikken
Een van de belangrijkste redenen waarom ik een visuele weergave van mijn tijdlijnen bewaar, is dat ik de hoofdstukken gemakkelijk opnieuw kan schikken. Zo kan ik bepalen of een nieuwe volgorde de lezer helpt het boek anders te ervaren.
Herschik de rijen op je spreadsheat of je notitiekaarten aan je muur. Kijk hoe het voelt om de punten op de tijdlijnen in die nieuwe volgorde te lezen. Je kunt nieuwe kansen ontdekken voor het in lijn met elkaar brengen van zaken, of delen in je verhaal met een te traag tempo oplossen. Ook het ontdekken van plotgaten of nieuwe subplots wordt inzichtelijker.
Gun jezelf tijd en ruimte
Zodra ik de wijzigingen in m’n spreadsheet heb doorgevoerd, voer ik de wijzigingen door in m’n manuscript. Ik gun mezelf dan genoeg tijd om het project te laten liggen.
Voor mij zijn deze tijd en ruimte de sleutel om m’n manuscript te ervaren zoals een lezer dat zou kunnen. Als ik de herziene volgorde vers van de pers herlees, zal de oude volgorde me te bekend voorkomen. Ik kan dan niet zeggen of de wijzigingen werken of niet.
Prefereer het nieuwe
Ik probeer verhalen te schrijven die ik zelf zou willen lezen. Ik heb gemerkt dat de inspiratie me bezoekt als ik vermoed dat wat ik van plan ben te schrijven er nog niet is. Of als ik denk dat ik een nieuwe insteek heb voor het onderwerp.
Dat is voor mij de enige reden om de moeite te nemen om het te schrijven. Ik prefereer het nieuwe, want het oude is er al. Daarom raad ik je aan om te streven naar het schrijven van het boek dat je nooit hebt kunnen lezen, simpelweg omdat je het nooit hebt kunnen vinden.
Jouw hand moet de hand zijn die trilt van verwachting om wat nieuws te maken – of in ieder geval nieuw voor jou. Dit houdt in dat elke echte schrijver een veelvraat van boeken moet zijn. Stephen King leest veel, Lee Child verslindt 300 boeken per jaar.
Want wat als je een heel boek gaat schrijven, een meeslepend verhaal over een puisterige puber met een levende oranje Plymouth met een kwaadaardige eigen wil, die je “Charlotte” doopt. En wat als je aan het eind van je schrijverij een boek tegenkomt over jouw Plymouth dat “Christine” heet? Tikkeltje beschamend en donders zonde van de moeite.
Schrijftips van schrijvers
Harlan Coben is een Amerikaanse schrijver die in de afgelopen 30 jaar twee dozijn boeken heeft geschreven die in vele talen vertaald en verkocht zijn. Hij werkt volgens 5 keiharde principes en raadt jou aan deze te volgen.
1. Je kunt slechte pagina’s altijd herschrijven
Pagina’s die er niet zijn, kun je niet herschrijven. Dus schrijf. Schrijf gewoon. Probeer die onheilspellende stem die je verlamt uit te schakelen. Wij merken dat vooral de zoom-sessies met Marlen en de andere deelnemers de meeste schrijvers een flink boos geven om verder te schrijven.
2. Lift nooit mee met de trends
Gedeeltelijk zeg ik dit omdat tegen de tijd dat je uitgeschreven bent, de trend alweer voorbij is. Ik zeg het vooral omdat je van wat je schrijft moet houden en er echt in moet geloven.
3. Schrijf alsof je een mes tegen je keel hebt liggen
Het mes ligt er en als je ons verveelt, snijdt het je de keel af en ben je dood. Schrijf met dat soort energie. Zorg dat elk woord telt. De grote Elmore Leonard zei het beste: ‘Probeer die stukken weg te laten die lezers vaak overslaan.’ In Masterclass gaan we zeker dieper in op (zelf)redactie. Niet altijd leuk, maar echt een ‘moetje’ als je je boek wilt uitgeven.
4. De afstand is niets. Alleen de eerste stap is moeilijk
Ik weet niet wie dit oorspronkelijk heeft gezegd, maar het eerste woord dat je elke dag schrijft, is het moeilijkst, het tweede woord is het op een na moeilijkste, enzovoort. Als je eenmaal met schrijven begint, wordt het gemakkelijker.
5. Er zijn dagen waarop je gewoon niet kunt schrijven. Vul ze met zelfhaat
Wat, Goudhaartje, je wilt dat ik je vertel dat het oké is om me zo te voelen? Het is niet oké. Op de dagen dat ik niet schrijf, word ik geteisterd door schuldgevoelens en zelfhaat. Als jij dat niet hebt, leer dan een ander vak.
John Grisham en Dan Brown
John Grisham is zonder twijfel een van de groten der aarde op het gebied van schrijven. Hij schrijft gemiddeld een boek per paar. Om dat vol te houden heeft hij een schrijfgewoonte die hij graag met ons deelt. Het heet planning en control, zoals je meer schrijvers doen.
Schrijven is gewoon hard werken, ook voor de besten onder ons. Meters maken, volhouden, elke dag schrijven. “Makkelijk gezegd”, hoor ik je denken, “meneer Grisham heeft een rijtje bestsellers op zijn naam staan.”
Vergis je niet, ook John Grisham was ooit een onbekende schrijver. Nu hij bekend is als schrijver, is de druk nog hoger. Iedereen verwacht een nieuwe thriller, elk jaar weer.
Kijk en luister naar de tips van John Grisham en doe er je voordeel mee. Schrijven is meters maken, in zijn geval elke dag opnieuw.
Dan Brown heeft enkele steengoede thrillers geschreven, zoals ‘De Davinci Code’ of ‘Inferno’. Robert Langdon (Tom Hanks) speelt de hoofdrol in deze films. Je mag hem dus rustig een gevestigde schrijver noemen. Daarnaast geeft hij schrijftraining.
Bekijk de video met de tips van Dan Brown:
Nelleke Noordervliet en Lucia van den Brink
Schrijfkilometers maken is belangrijk voor elke schrijver. Om je te helpen op je reis van schrijver naar auteur, om jouw schrijfavontuur helemaal compleet te maken delen we graag schrijftips van gevestigde auteurs met je.
Nelleke Noordervliet debuteerde in 1987 met ‘Tine of de dalen waar het leven woont’. Behalve romans schrijft ze novellen, essays, toneelstukken, gedichten, columns en verhalen. In de video deelt ze drie schrijftips met je.
In de volgende video de drie beste schrijftips van Lucia van den Brink. De eerste geven we alvast: als je een beginnend schrijver bent, is het belangrijk dat je zoveel mogelijk oefent.
In de video geeft Lucia schrijftips tijdens het vouwen van kraanvogels. Vogels die ook op de boekomslag van haar debuutroman ‘Niemand zoals hij’ staan.
Bekijk de video met de tips van Lucia van den Brink:
Margaret Atwood en Karin Slaughter
Margaret Atwood kennen we natuurlijk van ‘The Handmaid’s Tale’ en het vele jaren later geschreven vervolg ‘The Testaments’. In de video heeft ze het over het hoe en waarom van haar onderwerpen en deelt ze 5 schrijftips met ons.
Bekijk de video met de tips van Margaret Atwood:
Karin Slaughter schrijft steengoede thrillers, meestal met Will Trent en/of Sara Linton in de hoofdrol. Ze heeft er ondertussen zo’n 20 geschreven en ze werkt, hou je vast, 14 uur per dag. Je mag haar dus rustig een gevestigde schrijfster noemen.
Bekijk de video met de tips van Karin Slaughter:
Thomas Verbogt is een veelzijdig schrijver. Hij schrijft boeken, verhalen en toneelstukken, maar ook cabaretteksten en toneelstukken. Bekijk de video met de tips van Thomas Verbogt:
Laatste update 12 May 2022 door Edwin